Phương pháp Reggio Emilia

Trong bản đồ giáo dục sớm toàn cầu, nếu Montessori được ví như “xương sống” với cấu trúc chặt chẽ, thì Phương pháp Reggio Emilia chính là “linh hồn” với sự bay bổng, tự do và đề cao tính nhân bản

Tuy nhiên, Reggio Emilia thường bị hiểu nhầm là một phương pháp chỉ dạy về nghệ thuật hay vẽ tranh. Thực tế, đây là một hệ thống triết lý giáo dục phức tạp, dựa trên nền tảng tâm lý học kiến tạo xã hội, nơi trẻ em được trao quyền để tự xây dựng kiến thức thông qua các mối quan hệ

Bài viết chuyên sâu dưới đây sẽ phân tích về nguồn gốc, nguyên lý cốt lõi, quy trình vận hành lớp học và cách thức áp dụng Reggio Emilia, giúp các bậc phụ huynh và nhà giáo dục có cái nhìn chính xác nhất

1. Nguồn gốc lịch sử và Bối cảnh ra đời

Để hiểu sâu về Reggio Emilia, ta phải quay lại bối cảnh nước Ý ngay sau Thế chiến thứ II (1945). Tại ngôi làng Reggio Emilia, những người phụ nữ góa chồng và những người dân lao động đã bán xe tăng, ngựa và gạch vụn từ chiến tranh để xây dựng trường học cho con em mình

Nhà tâm lý học và giáo dục Loris Malaguzzi (1920–1994) đã gia nhập phong trào này. Ông không tạo ra phương pháp này một mình, mà định hình nó dựa trên sự cộng hưởng của cả cộng đồng. Do đó, Reggio Emilia không chỉ là một phương pháp dạy học, nó là câu chuyện về sự phục hưng văn hóa và niềm tin vào tương lai

2. Hình ảnh đứa trẻ trong triết lý Reggio Emilia

Sự khác biệt lớn nhất của Reggio nằm ở cách nhìn nhận về đứa trẻ.

• Quan điểm truyền thống: Trẻ em là tờ giấy trắng, là chiếc bình rỗng cần được người lớn đổ đầy kiến thức.
• Quan điểm Reggio Emilia: Trẻ em sinh ra đã sở hữu “100 ngôn ngữ”. Trẻ là những công dân tí hon mạnh mẽ, có năng lực, giàu trí tò mò và đầy ắp tiềm năng

3. 05 trụ cột sư phạm cốt lõi của Reggio Emilia

Một trường học chuẩn Reggio Emilia không vận hành theo giáo án cứng nhắc mà dựa trên 5 nguyên lý sống còn sau:

3.1. 100 ngôn ngữ của trẻ 

“100 ngôn ngữ của trẻ” là một triết lý trong phương pháp giáo dục Reggio Emilia, diễn tả vô vàn cách trẻ thể hiện bản thân và thế giới xung quanh, vượt ra ngoài ngôn ngữ nói. Những “ngôn ngữ” này bao gồm các hình thức nghệ thuật (hội họa, âm nhạc, điêu khắc), ngôn ngữ cơ thể, tư duy, cách chơi, và cả những biểu hiện cảm xúc như nụ cười hay tiếng hát

“Đứa trẻ có một trăm ngôn ngữ

Một trăm bàn tay

Một trăm ý tưởng

Một trăm cách nghĩ, cách chơi, cách nói

Một trăm

Luôn luôn là một trăm cách lắng nghe, trầm trồ, yêu mến

Một trăm niềm vui để hát ca và tìm hiểu

Một trăm thế giới để khám phá

Một trăm thế giới để sáng tạo

Một trăm thế giới để mơ” – Trích bài thơ “Một trăm ngôn ngữ” của Loris Malaguzzi

3.2. Môi trường là “Người thầy thứ ba”

Trong Reggio, kiến trúc và không gian đóng vai trò giáo dục ngang hàng với con người

• Tính minh bạch: Các lớp học thường có tường kính, thông nhau để tạo sự kết nối cộng đồng
• Quảng trường: Khu vực sinh hoạt chung trung tâm, nơi mọi đứa trẻ gặp gỡ, giao lưu, mô phỏng văn hóa quảng trường của Ý
• Vật liệu: Không dùng đồ nhựa lòe loẹt. Ưu tiên gỗ, đá, vải, gương, và ánh sáng tự nhiên. Môi trường phải kích thích sự tò mò và mời gọi trẻ khám phá

3.3. Chương trình học nảy sinh

Không có giáo án soạn sẵn cho cả năm. Giáo viên Reggio không áp đặt chủ đề

Chương trình học nảy sinh từ chính mối quan tâm của trẻ

Ví dụ: Nếu một nhóm trẻ hứng thú với vũng nước mưa ngoài sân, giáo viên sẽ phát triển một dự án nghiên cứu về Nước: Sự phản chiếu, vòng tuần hoàn của nước, âm thanh của mưa…

3.4. Học theo dự án

Các dự án trong Reggio Emilia là những cuộc điều tra chuyên sâu

• Quy mô: Có thể là một nhóm nhỏ hoặc cả lớp.
• Thời gian: Kéo dài vài ngày, vài tuần hoặc thậm chí cả năm học.
• Quy trình: Trẻ đặt giả thuyết -> Thử nghiệm -> Sai và sửa -> Đúc kết kiến thức. Giáo viên đóng vai trò là người đồng hành, người ghi chép và đặt câu hỏi khơi gợi

3.5. Tài liệu hóa hồ sơ học tập

Đây là đặc điểm “đậm chất” chuyên gia của Reggio. Giáo viên liên tục chụp ảnh, ghi âm, quay phim và ghi chép lại lời nói của trẻ trong quá trình làm dự án

Những tư liệu này không phải để “khoe” với phụ huynh, mà để:

1. Giúp trẻ nhìn lại quá trình tư duy của chính mình
2. Giúp giáo viên phân tích hướng đi tiếp theo của dự án
3. Làm cho việc học tập trở nên “hiển thị”

4. Phân tích so sánh chuyên sâu: Reggio Emilia vs. Montessori

Nhiều phụ huynh nhầm lẫn hai phương pháp này. Dưới đây là sự phân biệt dựa trên bản chất sư phạm:

5. Hướng dẫn thiết lập môi trường Reggio Emilia tại nhà 

Để áp dụng Reggio Emilia tại nhà, cha mẹ cần thay đổi tư duy từ “người dạy” sang “người đồng hành”.

5.1. Thiết lập các “Lời mời gọi” 

Thay vì đưa đồ chơi cho con, hãy sắp đặt một bối cảnh kích thích tò mò.

• Ví dụ: Đặt một chiếc gương dưới một giỏ đựng các viên đá trong suốt, bên cạnh là đèn pin. Không cần nói gì, hãy để trẻ tự lại gần và khám phá sự phản chiếu ánh sáng.

5.2. Sử dụng Vật liệu mở 

Hãy loại bỏ bớt đồ chơi chạy pin. Thay vào đó, hãy sưu tầm:

• Vật liệu thiên nhiên: Quả thông, sỏi, cành cây khô, vỏ ốc, hoa khô.
• Vật liệu tái chế: Lõi giấy, nắp chai, vải vụn, len, khuy áo.

  Những vật liệu này cho phép trẻ sáng tạo vô hạn: Quả thông có thể là cái cây, là con nhím, hoặc là thức ăn giả.

5.3. Cách đặt câu hỏi mở cho con

Thay vì trả lời ngay khi con hỏi, hãy hỏi ngược lại:

• “Con nghĩ tại sao lại như thế?”
• “Nếu chúng ta thử làm cách khác thì điều gì sẽ xảy ra?”
• “Con thấy cái này giống cái gì?”

6. Những thách thức khi áp dụng Reggio Emilia tại Việt Nam

Một số những vấn đề cần nhìn nhận về những rào cản của phương pháp này:

1. Thiếu giáo viên đạt chuẩn: Reggio Emilia không có chứng chỉ giáo viên chính thức như Montessori. Việc đào tạo giáo viên đòi hỏi tư duy nghệ thuật và tâm lý học rất cao, rất khó tìm nhân lực chất lượng
2. Khó đo lường: Phụ huynh Việt Nam thường thích nhìn thấy kết quả ngay (con biết đọc, biết đếm). Reggio tập trung vào quá trình tư duy nên kết quả thường khó thấy trong ngắn hạn
3. Chi phí cao: Yêu cầu về không gian, tỷ lệ giáo viên/học sinh thấp và vật liệu nghệ thuật đa dạng khiến học phí các trường Reggio thường rất đắt đỏ

Lời kết

Phương pháp Reggio Emilia không chỉ là một cách giáo dục, mà là một lời tuyên ngôn về quyền trẻ em. Nó nhắc nhở chúng ta rằng trẻ em không chuẩn bị để sống, mà chúng đang sống ngay lúc này với đầy đủ trí tuệ và phẩm giá.

Áp dụng Reggio Emilia là hành trình cha mẹ học cách bước lùi lại một bước, để quan sát kỹ hơn, lắng nghe sâu hơn và tin tưởng tuyệt đối vào khả năng tự kiến tạo của con mình.